Bijeenkomst Green Village 22 mei: Hoe kunnen HEMS hun belofte vervullen?

"Creëer prikkels die lokaal opgewekte energie en flexibiliteit lokaal waardevol maken." Dat was één van de lessen die we leerden op de bijeenkomst over Home Energie Management Systemen (HEMS) die we op woensdag 22 mei organiseerden we samen met The Green Village in Delft.

We kwamen bijeen omdat we zien dat slimme assets een vlucht nemen. Huishoudens hebben steeds vaker slimme thermostaten, wasmachines, zonnepanelen, warmtepompen en soms een batterij. Of zijn bezig met slim laden van de auto. Tegelijk zien we dat het voor de meeste mensen nog schier onmogelijk is om die apparaten aan elkaar te verbinden en volledig te doorzien wie daar zijn voordeel mee doet en wat het ze oplevert. HEMS hebben de potentie dat op te lossen, maar die komen moeizaam van de grond.

In deze bijeenkomst gingen we daarom samen met de deelnemers en casusinbrengers Ronalt Folbert van Heijmans, Bart Leleij van O-Nexus en Olaf Nekeman van Amber Flow aan de slag met de vraag:

“Wat is er nodig om huishoudens in positie te brengen om hun apparaten op een makkelijke manier te verbinden aan elkaar, los van de fabrikant? Hoe vergroten we de adoptiegraad van Home Energy Management Systemen én hoe zorgen we dat ze op een open en eerlijke, inclusieve en democratisch bestuurbare manier een onderdeel kunnen zijn van het energiesysteem?"

Opening Joep van der Weijden (The Green Village)

Joep vertelt in zijn opening over het innovatie werk van The Green Village om in het huis alle relevante energie-assets aan elkaar te verbinden en daarmee te experimenteren. The Green Village kan dat omdat het eigen terrein buiten de kader van de energiewet valt. Bij the Green Village worden ze dagelijks geconfronteerd met het feit dat apparaten geen gestandaardiseerde manier van aansturing hebben waardoor het veel werk is om deze samen te laten werken.

Joep illustreert dit met het voorbeeld van een slimme thermostaat die ontwikkeld wordt. In de praktijk blijkt dat elke leverancier zijn eigen communicatieprotocol gebruikt. De interface naar de ketel/ warmtepomp toe is nog niet gestandaardiseerd. Deze slimme thermostaat is dan ook nog niet ‘ontsloten’ door een Energiemanagement systeem, daarvoor moet de interface per leverancier eerst ontrafeld worden.
Joep deelt dat er wel oplossingen zijn ontwikkeld zoals het initiatief van de S2 standaard. Maar de ontwikkeling van EMS-systemen die deze gebruiken blijft nog achter.

Principes Club van Wageningen
Vervolgens krijgt Xander Smit het woord. Hij deelt de ontwerpprincipes van de Club van Wageningen. Deze (permanent bèta) principes kunnen door partijen in de praktijk gebruikt worden om te toetsen of digitale oplossingen eerlijk, inclusief en democratisch bestuurbaar zijn. Ook in deze sessie worden ze gebruikt bij de verschillende casussen.

Aan de slag met de praktijk
In het tweede deel van de bijeenkomst gaan deelnemers aan de slag met de praktijk. Drie partijen zijn bereid om hun digitale oplossingen met te delen. Aftrap wordt gegeven door een korte introductie door onderstaande partijen, die zich elk op een eigen schaalniveau richten. De introductiepresentaties zijn bijgevoegd bij dit verslag.

• Olaf Nekeman vertelt over de HEMS oplossing van Amber Flow die gericht is op huizen en uniek is vanwege het feit dat geen ‘asset’ geplaatst hoeft te worden in de woning;
• Bart Leleij van O-Nexus gaat in op hun oplossing in de context van huurders en woningbouwcorporaties ;
• Ronalt Folbert van Heijmans Energie deelt zijn slimme oplossing waarbij HEMS aan elkaar verbonden worden in de wijk.

Gevisualiseerde weergave van ‘huidige situatie’

Binnen de Club van Wageningen werken we regelmatig met systeemopstellingen omdat het een goede manier is om een praktijkvoorbeeld te ontrafelen door onderlinge elementen en relaties visueel in beeld te brengen. Door onderscheid te maken tussen de huidige en de gewenste situatie wordt het makkelijker om te discussiëren over kansrijke interventies, om de gewenste situatie dichterbij te brengen. De groepen doorlopen parallel aan elkaar de volgende drie stappen:

1. Opbouwen van de IST
   De oplossingseigenaar bouwt met hulp van de deelnemers de casus op door de spelers en de componenten van het energiesysteem op tafel een plek te geven. Er wordt gekeken welke actoren missen, welke contextuele factoren van belang zijn en welke ontwerpprincipes van de Club van Wageningen een rol spelen.
2. Opbouwen van de SOLL
   Nu wordt gekeken vanuit de toekomst. Stel: het is gelukt. We kunnen HEMS niet meer wegdenken uit de woning. En HEMS zijn eerlijk, inclusief en democratisch bestuurbaar. Hoe ziet die wereld eruit? Welke actoren spelen een rol, welke andere contextuele factoren spelen een rol?
3. Wat staat ons nu te doen?
   Als laatste volgt de vraag wat ons nu te doen staat om tot de gewenste situatie te komen. Daarmee zijn lessen mogelijk voor de hoofdvraag: “Wat is er nodig om huishoudens in positie te brengen om hun apparaten op een makkelijke manier te verbinden aan elkaar, los van de fabrikant. Hoe vergroten we de adoptiegraad én hoe zorgen we dat ze op een eerlijke, inclusieve en democratisch bestuurbare manier een onderdeel kunnen zijn van het energiesysteem?"

Geleerde lessen vanuit de verschillende perspectieven
Na het behandelen van de casussen delen we de lessen met elkaar. Een kort overzicht van de belangrijkste punten:

Huis:

• Gemaximaliseerde/eerlijke licentiekosten: Aanbieders van producten die stuurbaar zijn, brengen licentiekosten in rekening om HEMS ontwikkelaars toegang te geven tot die producten. Dit zet de mogelijkheid om een voor de consument/woningeigenaar goedkope HEMS-oplossing die alle apparaten van alle aanbieders bevat, onder druk.
• Lobby voor een open standaard; zodat de markt zichzelf organiseert rond een open standaard (zoals we ook in het CV-domein al hebben gezien), of afdwingen.

Huurders:

• Manier van sturen: hoe een HEMS gestuurd wordt maakt nogal uit. Het moet duidelijk worden op basis waarvan een HEMS zijn werk doet. Een huurder zou hierin ook een keuze moeten hebben. Bijvoorbeeld: aansturing op laagst mogelijke kosten voor de huurder, aansturing op maximaal comfort of aansturing op maximale benutten lokale duurzame energie productie (maximaal duurzaam). Nu (in de casus die voor lag van O-Nexus) is deze keuze niet mogelijk. En is het de woningbouwcorporatie die de afspraken over sturing maakt.
• Structuur voor een overlegorgaan: voor huurders moet een overlegstructuur worden gecreëerd waar ze in kunnen deelnemen, en dat serieus wordt genomen door de woningbouwcorporatie en de leverancier van een HEMS, om de HEMS-oplossing te kunnen evalueren, om problemen te bespreken en nieuwe, gewenste toepassingen aan de orde te kunnen brengen.
• Bredere blik sociale problematiek: een HEMS kan (in de toekomst) financieel profijt opleveren voor een woningbouwcorporatie . Wat als de financiële baten worden ingezet voor de bredere sociale problematiek die speelt in een gebouw of wijk? En als dit duidelijk gecommuniceerd kan worden aan huurders? Dat zou heel waardevol zijn.
• Punten voor buffering: in aanbestedingen moeten leveranciers van oplossingen waar een HEMS een onderdeel van zijn, ook punten krijgen voor het leveren van buffering capaciteit. Dit kan de adoptiegraad van HEMS in de setting van huurders, vergroten.

Wijk:

• Er is een partij nodig die de verschillende partijen in een wijk aan elkaar verbindt en vanuit de belangen, kansen en mogelijkheden voor de wijk aan de slag gaat. Nu wordt er geredeneerd vanuit het individu waardoor de kansen niet zichtbaar worden;
• Er is een lokale markt nodig waar lokaal geleverde waarde een rol in kan spelen
• Er zijn prikkels nodig die ervoor zorgen dat gelijktijdige onderlinge afname in de wijk gepromoot wordt
• Er zijn prikkels nodig die ervoor zorgen dat mensen het net netbewust gebruiken, waarschijnlijk gebaseerd op een bandbreedte, passend bij wat er lokaal beschikbaar is aan transportcapaciteit.

Geleerde lessen bijeenkomst
In de reflectie aan het einde en tijdens de borrel komen een aantal conclusies bovendrijven als antwoord op de hoofdvraag.

1. Interoperabiliteit: Het is essentieel dat HEMS verschillende merken en typen slimme apparaten kunnen verbinden. Een vendor lock-in moet voorkomen worden.
2. Gebruikersvriendelijkheid: Systemen zouden eenvoudig te bedienen moeten zijn voor alle huishoudens, ongeacht de technische achtergrond van de bewoners.
3. Inclusiviteit en toegankelijkheid: HEMS moeten betaalbaar en toegankelijk zijn voor iedereen, inclusief huurders en mensen met een lager inkomen.
4. Zorg bij het koppelen van meerdere HEMS systemen voor onafhankelijk geleide lokale samenwerking
5. Creëer prikkels die lokaal opgewekte energie en flexibiliteit waardevol maken zodat het verdienmodel van HEMS in lijn komt met de beweging die ervoor zorgt dat we netbewust ontwerpen.