Democratisering van de digitale energietransitie

Gezien de razendsnelle ontwikkelingen in het energiedomein is de Club van Wageningen een ideaal platform om elkaar op de hoogte te houden van waar we mee bezig zijn. Graag doen we verslag van wat we als Waag doen en gedaan hebben met betrekking tot digitalisering en decentralisering van energie.

Vanuit ons team CODE, welke bestaat uit drie ‘labs’ (het Commons Lab, het Smart Citizens Lab en het Future Internet Lab), richten we ons op de democratisering van technologie en de emancipatie van bewoners in de digitaliserende samenleving. Ondanks dat we activiteiten niet langer uit konden voeren op de participatieve, interactieve manier die we gewend waren vanwege de huidige COVID-crisis, hebben we nieuwe platforms ontdekt en zo misschien zelfs een nog breder publiek dan normaal weten te bereiken. Zo hebben we diverse goedbezochte webinars plus de Hackathon De Groene Stad georganiseerd met een mooie ‘multichannel’ oplossing.

Open, eerlijk en… zonder rebound-effect?

Relevant voor de Club van Wageningen is het in mei verschenen artikel ‘Hoe houden we de energietransitie open, eerlijk en inclusief?’. Hier wordt ingegaan op het ontstaan van afhankelijkheden en ongelijkheden, het ontwerpen van nieuwe organisatievormen, en de ‘achterkant’ van het gedigitaliseerde energiesysteem. Het artikel legde de basis voor meerdere van onze activiteiten en onderzoekstrajecten, waaronder de (online) programmareeks De Energietransitie. Binnen deze reeks van drie programma’s, waarvan de laatste eind augustus plaatsvond, gingen we met experts en ervaringsdeskundigen in gesprek over uiteenlopende thema’s.

In het eerste publieksprogramma stond de energiecoöperatie centraal, met als gasten Katrien Prins (HIER opgewekt) en Liesje Harteveld (Energie Samen). We keken naar de rol die burgers en burgerinitiatieven kunnen spelen binnen de energietransitie, vanuit de casus van een energiecoöperatie. Interessant is dat er ook wordt gekeken naar coöperatieve invullingen van de rol van aggregators. In de tweede aflevering behandelden we de organisatie en businessmodellen van de energietransitie. Te gast waren Jan Warnaars (Berenschot), Robbert de Vrieze (IABR 2020), Jurgen van der Heijden (AT Osborne) en Lavinia Steinfort (TNI). Er werd benadrukt dat bijvoorbeeld het groeiend aandeel van decentrale opwek veel kansen biedt, maar dat de energietransitie momenteel nog teveel vanuit marktperspectief is ingericht met te weinig ook voor de collectieve dimensie. In de derde editie keken we naar de ‘technische’ schaduwkanten van de energietransitie, met input van Joanna Moll (kunstenares en onderzoekster), Sander van der Waal (Future Internet Lab van Waag) en Romy Dekker (Rathenau Instituut en natuurlijk bekend bij de Club van Wageningen). We gingen hierbij in op de mogelijke keerzijden van toenemende slimme technologie, zoals de enorme vervuiling die kan schuilgaan achter data en het ‘rebound-effect’ bij overhaaste aannames over technologie. Over dat onderwerp schreven we nog eens twee artikelen.

Public Stack: graag jullie input!

Een centraal project binnen Waag dit jaar is het ontwikkelen van de Public Stack als onderdeel van de Routekaart voor de Tijdelijke Commissie Digitale Toekomst van de Tweede Kamer. De Public Stack – zoals we op de Clubbijeenkomst van 5 maart hebben uitgelegd – is een manier om alternatieve, eerlijke en open internettoepassingen te ontwerpen. Half juni dit jaar mochten we de Public Stack en de volledige Routekaart presenteren in Pakhuis de Zwijger. Dit theoretische model is een belangrijke stap richting de democratisering van de digitale openbare ruimte en een democratisch alternatief voor conventionele technologie.

Nu rest de toepassing ervan op concrete cases. Momenteel zijn we voor Topsector Energie en RVO bezig om het stackmodel te ontwikkelen voor (slimme) laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen. De komende anderhalve week staat hierover een consultatie open. In deze enquete vragen we reactie op onze tussentijdse bevindingen en zijn we vooral op zoek naar kruisbestuiving tussen de internet- en de energiewereld. Binnenkort publiceren we de resultaten van dit onderzoek.

Positive energy districts

Twee andere relevante onderzoekstrajecten in het kader van de energietransitie zijn ATELIER en Urbanite, beide meerjarige projecten waarin burgerparticipatie centraal staat. ATELIER (2019-2024) is een project met financiering van de Europese Commissie waarin energie-positieve wijken (Engels: positive energy districts, PEDs) worden gerealiseerd in acht Europese steden. In Amsterdam speelt dit zich af in de Buiksloterham, een voormalig industrieel bedrijventerrein in Amsterdam-Noord die mede door dit project wordt ontwikkeld tot circulaire stadswijk. De technische en sociale oplossingen die hierbij komen kijken, zoals het vormen van energie-commons, hebben directe gevolgen voor de bewoners. Waag leidt hierbij het werkpakket over ‘citizen engagement’, waarbij we samen met o.a. de Gemeente Amsterdam, Spectral en de Hogeschool van Amsterdam via verschillende tools ervoor zorgen dat bewoners een centrale rol krijgen in besluitvormingsprocessen. In het project bestuderen we verschillende ‘recepturen’ voor PEDs (uitgaande van verschillende woontypologieën) en passen we ook het public stack-perspectief toe. In ATELIER zijn verder ook o.a. TNO, Greenchoice, DNVGL en Waternet actief.

In Urbanite (2020-2023), eveneens een Europees gefinancierd project, werken we samen met de Gemeente Amsterdam aan het betrekken van bewoners bij de aanpak van mobiliteits- en datavraagstukken. Stedelijke mobiliteit wordt steeds meer vervlochten met datatechnieken en algoritmiek. Dit brengt allerlei nieuwe uitdagingen met zich mee, van het beheer van (elektrische) deeltransportplatforms tot de nieuwe businessmodellen van techbedrijven als Uber. (Lees bijvoorbeeld ons onderzoek naar de regulering van Uber als platformspeler in São Paulo.) Het project richt zich daarom op het inzichtelijk maken van deze uitdagingen via beleidstoolkits en het ontwikkelen van oplossingen zoals datacommons, voortbouwend op eerder onderzoek van Waag.

Toekomst

Als afsluiter nog een trots nieuwtje. Dit voorjaar heeft de Raad voor Cultuur in haar advies aan de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ons als Waag voorgedragen om Future Lab design & technologie te worden voor de periode van 2021-2024 (binnen de zogeheten culturele basisinfrastructuur). De minister voor OC&W heeft dit advies overgenomen. In volle besef van de uitdagingen die die toekomst ons zal brengen, zal Waag zich als Future Lab nadrukkelijk op vraagstukken rondom duurzaamheid, energie en ecologie richten. We kijken daarom uit naar verdere samenwerking binnen de Club van Wageningen. Op weg naar een open, eerlijke en inclusieve digitaliserende energiemarkt, en dat alles binnen de anderhalve graad.