Bijeenkomst NKP: Maak digitalisering makkelijker voor energiegemeenschappen

Op 9 april organiseerde Club van Wageningen samen met het Nationaal Klimaat Platform een bijeenkomst over de vraag:

“Wat moet er op het gebied van digitalisering geregeld worden om energiegemeenschappen mogelijk te maken.”

De opbrengst van deze bijeenkomst wordt onderdeel van een advies van het Nationaal Klimaatplatform aan de minister voor Klimaat en Energie. We willen op deze sessie concrete casuïstiek en kennis van voorlopers benutten om met behulp van de principes van de Club van Wageningen de randvoorwaarden scherp te krijgen.

De rode draad: Makkelijker maken en standaardiseren

Tijdens de bijeenkomst ging het veel over de behoefte aan standaardisatie en professionalisering van de digitalisering die noodzakelijk is om energiegemeenschappen te ondersteunen. Alle technologie en kennis is er om het mogelijk te maken, maar het is te ingewikkeld en zou veel makkelijker toepasbaar gemaakt moeten worden.  Dat zou de kern moeten zijn aan het advies van de minister. Investeer in tools en stimuleer standaarden die het makkelijker maken om alle componenten die nodig zijn voor een digitaal systeem aan elkaar te knopen. Zorg er daarbij wel voor dat gemeenschappen in de toekomst kunnen wisselen van leveranciers en er geen vendor lock in ontstaat. De ontwerpprincipes van Club van Wageningen kunnen helpen om digitalisering voor gemeenschappen op een eerlijke, inclusieve en toekomstbestendige manier te realiseren.

Hieronder een uitgebreid verslag van de bijeenkomst.

Opening en achtergrond door Judith van de Geer

De bijeenkomst begint met het schetsen van de achtergrond en aanleiding van de bijeenkomst door Judith van de Geer van het Nationaal Klimaat Platform. Onderstaand een samenvatting van haar opening.

Als het gaat om het leveren en delen van zelf opgewekte energie vormt digitalisering een belangrijk thema. Daar is nog weinig aandacht voor. Dit is één van de knelpunten die de ontwikkeling van energiegemeenschappen in de weg staat. Wij zien een groei in de activiteiten van energiegemeenschappen. Hun bijdrage aan het duurzame energiesysteem wordt steeds belangrijker.

Het Nationaal Klimaatplatform werkt samen met maatschappelijke partners en ministeries aan een programmavoorstel voor structurele versterking van de bijdrage van energiegemeenschappen aan de klimaatopgave. Hiermee krijgt het onderzoek van Waag 'Naar een stevige positie voor maatschappelijk initiatief | Nationaal Klimaat Platform' een vervolg. Op 1 mei zal een voorstel worden aangeboden aan de minister. Een belangrijk onderdeel van het voorstel gaat over de randvoorwaarden waarbinnen maatschappelijke initiatieven ook daadwerkelijk kunnen bijdragen. Digitalisering is een van de onderwerpen die daar een plek krijgt. Daarom de uitnodiging aan deze groep mensen om hier input voor te leveren.

Virtual Power Plant Loenen door André Zeijseink

André Zeijseink deelt de casus Virtual Power Plant Loenen. Een casus die gekozen is omdat zij ver voor de troepen vooruit lopen. Andre laat zien hoe zij in een zorgvuldig gesprek met de bewoners het lokale digitale systeem hebben opgebouwd. Bij de start van het traject is in meerdere bijeenkomsten afgestemd wat de kaders zijn vanuit de bewoners. Met deze kaders in de hand is de aanbesteding uitgezet. Met de winnende partij is vervolgens het systeem opgebouwd. In een eerdere bijeenkomst hebben we daar al uitgebreid aandacht aan besteedt met de Club van Wageningen. Nu willen we ons richten op de lessen die André geleerd heeft als het gaat om digitalisering. Hoe kijkt hij daarop terug?

De lessen die André geleerd heeft:

• Lokaal energie management nu eindelijk op de agenda……
  - maar consistent nationaal beleid met het oog op een lange termijn visie is heel wenselijk: cVPP startte in 2017 o.a. vanwege afschaffing salderingsregeling
  - Algemeen: businessmodellen zijn belangrijk, we zien er 10-20
  - Economie in balans met ecologie en zelfvoorzienendheid
• Hoe definieer je “lokaal” of energiegemeenschap?
  - Plaats, coöperatie, anders
• Transparantie en zelfbeschikking versus ontzorging.
  - Initieel aarzeling, maar uiteindelijk zoveel mogelijk automatisering
  - Maar dan wel gouvernance goed regelen!
• Open source versus proprietary oplossingen“
  - alleen ga je sneller, maar samen kom je verder?”
  - Urgentie en horizon congestie
  - Betaald versus “gratis”
• CybersecurityEigendom en beheer van data?
  - Wie is verantwoordelijk? Bij open source helemaal een punt
• Standaardisatie, plug en play versus belangen van OEM’s
  - Welke standaard? S2?
  - Van wie is de flexibiliteit die een asset beschikbaar kan maken?Asset eigenaar?
  OEM? CPO? Degene die de flex ontsluit?De aggregator?
  - Hoe wordt die latente waarde verdeeld/transparantie over die verdeling!
• Toegang tot de flexibiliteitsmarkten
  - Drempelwaardes, kwalificaties
  - Business intelligence, risico’s
  - Bsluitvorming
• Wetgeving voorlopig nog niet uitgeëvolueerd?
  - EMDR met de nieuwe ESO bijvoorbeeld. Past hier naadloos in, maar moet dan wel duidelijk zijn
• InclusiviteitOppassen om de digibeet en andere stakeholders niet te verliezen
  - Groepsbelang versus individuele voorkeuren
  - Investering versus TOC

Toelichting ontwerpprincipes Club van Wageningen

Na de introductie van de casus ligt Xander Smit de principes van de Club van Wageningen toe aan de groep aanwezigen. De kern:

• We zitten in een fase waarin we samen de toekomst ontwerpen en bouwen tegelijk. Zonder dat we de precieze regels en richtlijnen al hebben. Niemand heeft een glazen bol. Om wel enige houvast te hebben gebruiken we ontwerpprincipes.
• Ontwerpprincipes zijn een pragmatisch handvat. Ze hebben tot doel om de bouwers en ontwerpers te helpen bij het nemen van beslissingen tijdens het ontwerpproces.
• Digitalisering is een middel en geen doel. Daarom hebben we eerst een doel gedefinieerd, we konden niet het doel van het huidige energiesysteem hanteren omdat dit op spanning staat met lokale drijfveren. Want: mensen die vanuit lokaal perspectief werken aan het energiesysteem werken met andere drijfveren dan waar het energiesysteem nu op in ingericht.
• Doel van het digitale systeem dat lokaal het energiesysteem aanstuurt: “Een digitaal systeem dat lokaal het energiesysteem aanstuurt streeft naar energetisch de beste oplossing door lokaal gelijktijdig vraag en aanbod te matchen en opwek, opslag en conversie op elkaar af te stemmen zodat transport geminimaliseerd wordt en er maximaal gebruik van lokale duurzame bronnen wordt gemaakt.”

In het ontwerpproces van het digitale systeem dat lokaal het energiesysteem aanstuurt gebruiken we de volgende principes:

1. Lokale belangen worden democratisch afgewogen
   De zeggenschap over aansturing is democratisch geborgd zodat de lokale belangen goed afgewogen worden. Denk bijvoorbeeld aan lokale marktplaatsregels.
2. Controleerbaarheid en toetsing
   De systemen en de governance (inclusief rollen en verantwoordelijkheden) zijn transparant, toegankelijk, begrijpelijk en controleerbaar zodat getoetst kan worden of de democratisch gemaakte afspraken geborgd zijn.
3. Het is energetisch én digitaal betrouwbaar en veilig
   Het borgt de kaders die de netbeheerder stelt vanuit het energienetwerk en voldoet aan cyber security eisen zodat de kritische infrastructuur niet in gevaar komt.
4. Toekomstbestendigheid en voorkomen van vendor lock in
   Het maakt gebruik van open standaarden zodat onderdelen van het systeem vervangen kunnen worden, het toekomstbestendig is en vendor lock in voorkomt.
5. Borgen van privacy en data opslaan bij de bron
   Het slaat noodzakelijke data zo dicht mogelijk bij de bron op en geeft de gebruiker regie zodat we privacy borgen en redundantie voorkomen.
6. Maximale weerbaarheid en minimale CO2 belasting
   Intelligentie is zo veel mogelijk aan de randen van het lokale energiesysteem ingebouwd zodat er minimaal dataverkeer en rekenkracht van datacenters nodig is en het systeem weerbaar is en een minimale CO2 belasting heeft.
   Werksessie: Wat moet er geregeld worden voor energiegemeenschappen?
   Met de casus en de ontwerpprincipes in de hand zijn de deelnemers aan de slag gegaan met de hoofdvraag van de bijeenkomst: “Wat moet er op het gebied van digitalisering geregeld worden om energiegemeenschappen mogelijk te maken.”

Makkelijk toepasbaar maken, een nieuw principe?

De Club van Wageningen heeft in haar principes veel aandacht voor de onderdelen eerlijk, inclusief en democratisch bestuurbaar. Dat is ontstaan vanuit de overtuiging dat dienstverleners zich vooral richten op makkelijk maken. In de bijeenkomst werd duidelijk dat het makkelijk maken in de huidige context van technologie, financieringsmogelijkheden en regelgeving niet eenvoudig is. Denk bijvoorbeeld aan zaken als het verkrijgen van data van de netbeheerder voor een analyse, of een keuze van leveranciers die slimme systemen neerzetten. Als we willen dat energiegemeenschappen meer positie krijgen dan is hier werk te doen. Dat is misschien wel de belangrijkste oproep in de bijeenkomst: zorg voor stimulering van simpele digitale systemen die lokaal het systeem aansturen. Creëer bijvoorbeeld een paar hele goede praktijkvoorbeelden en zorg daar voor voorbeeld oplossingen die te kopiëren zijn en zorg tegelijk dat regelgeving niet in de weg zit maar juist stimuleert. Het moet interessant worden voor bedrijven om energiegemeenschappen als klant te zien. Nu is het tegenovergestelde vaak het geval.

Aan het einde van de bijeenkomst geeft Xander aan erover na te denken om het makkelijker maken van het toepassen van digitale systemen toe te voegen aan de ontwerpprincipes. Dat gaat hij ter bespreking breder delen met de Club van Wageningen.

Standaardisatie (principe 4)

Het woord standaardisatie is veel gevallen tijdens de bijeenkomst, vanuit verschillende perspectieven, een paar voorbeelden:

• Toekomstbestendigheid
  Verschillende technische elementen en oplossingen voor monitoring en sturing zouden dezelfde taal moeten gaan spreken zodat ze makkelijk vervangbaar zijn. Gemeenschappelijk gebruik van dezelfde protocollen gaat dan helpen. Als meerdere partijen aan de vraagkant dit gaan doen zal de markt zich daar naartoe bewegen.
• Juridisch
  Het gaat enorm helpen als er standaard bepalingen over digitalisering en data zijn die gemeenschappen mee kunnen nemen. Liefst zelfs dat ze hier door de wet geholpen worden.
• Data uitwisseling
  Door gemeenschappelijk afspraken te maken over data-uitwisseling achter de meter, wellicht via wetgeving, worden gemeenschappen geholpen om makkelijker data aan elkaar te knopen. Dat is noodzakelijk om samen energiemanagement te kunnen doen.

Professionalisering

Professionalisering op het gebied van digitalisering wordt als een belangrijke factor gezien. Voorbeelden van noodzakelijke professionalisering:

• Energiegemeenschappen hebben geen toegang tot de kennis die nodig is om digitalisering goed toe te passen. Er zou een milieucentraal voor slimme energiesystemen moeten komen die ervoor zorgt dat je onafhankelijke informatie hebt om energie management systemen op basis van de principes te ontwikkelen;
• Er zijn onvoldoende eisen voor cybersecurity en dataveiligheid achter de meter. Dat levert op de lange termijn risico’s op voor de kritische infrastructuur.
  Lokaal erkennen in de schaalniveaus
  Het huidige digitale systeem is van oudsher opgebouwd vanuit centraal. Nu er steeds meer lokale spelers
• Om goede lokale systemen te bouwen is de informatie van het elektriciteitsnet onmisbaar. Op dit moment hebben de gemeenschappen onvoldoende lees: bijna geen - toegang tot deze informatie. Dat moet zo snel mogelijk geregeld worden.
• In de sturing en benutting van het energiesysteem speelt lokaal nu een marginale rol terwijl zij gezamenlijk een enorme rol kan spelen door lokale bronnen beter te benutten. De verdienmodellen zijn nu niet gericht op lokale slimme systemen. Daar zou verandering in moeten komen.

Toetsing en controle (principe 2)

Lokaal moeten mensen zich kunnen weren ten aanzien van keuzes in lokale digitale systemen op het gebied van rechtvaardigheid. Denk aan een lokale infra die wordt aangelegd waar je van wordt buitengesloten. We vragen ons af of er een instantie moet komen waar je digitale systemen door kan laten controleren, of een ombudsman waar mensen misstanden kunnen aankaarten.

Vervolg

Judith neemt de aanbevelingen mee in het advies van het Nationaal Klimaatplatform naar de minister, aanwezigen geven aan haar te willen helpen waar nodig.