Compleet nieuw soort markt
Een snelle energietransitie is nodig. Daar zijn gelukkig steeds meer mensen zich van bewust. In deze transitie schakelen we over naar een efficiënt gedistribueerd en gedigitaliseerd energiesysteem. Dit betekent dat er op veel en sterk uiteenlopende schaalniveaus, van grote windparken, tot gebouwen en auto’s, zowel energie wordt opgewekt en opgeslagen, als gebruikt.
Alle onderdelen die binnen het systeem energie opwekken of gebruiken raken dankzij het Internet of Things (IoT) verbonden in een datanetwerk. Dit maakt niet alleen de actuele vraag en het actuele aanbod inzichtelijk, maar helpt ook deze steeds beter te voorspellen en daarop te anticiperen.
Het overzichtelijke plaatje van een paar grote producenten en heel veel afnemers is daarmee verleden tijd. In principe worden elke burger en elk bedrijf prosumer, in plaats van alleen maar consument. Het energienetwerk, met alle huishoudens en industrie als deelnemende prosumers, wordt dus een compleet nieuw soort markt. Een markt draaiend op digitale platformen met een sleutelrol voor data.
Wij vinden het belangrijk dat deze digitale markt een eerlijke, inclusieve en democratisch bestuurbare digitale energiemarkt wordt.
Toekomstbeelden van de energiemarkt
Hoe zullen de energiemarkt en het gebruik van energiedata zich gaan ontwikkelen? Van wie zijn de data, wie beschikt over de data, wie verdient aan het gebruik van data en wie wordt daar juist de dupe van? Als het de kant op gaat van Facebook worden privé-gegevens over energie onderdeel van het verdienmodel.
Digitale thermostaten en apparaten die je aanstuurt met een app tappen de gegevens nu al af. Worden die data straks doorverkocht? Of ingezet om de energieprijs te sturen? Er komt straks wellicht een Uber-variant van elektrisch laden, waarbij laadinfrastructuur en laadmoment afhankelijk worden van de hoogste bieder. Zijn het dan vooral de platformeigenaren die de inkomsten hebben? Wie betalen de piekprijzen?
Kan straks iedereen een laadpaal aanschaffen en aanmelden op ‘het platform’ en bepalen wat de tarieven zijn voor gebruik - en wie wel of niet toegang krijgt? Of bepaalt het platform dat eenzijdig? Deze en andere vragen spelen, nu of binnenkort. En wat willen we hier eigenlijk in? Wat is democratisch? Wat is eerijk? Heeft de overheid de mogelijkheid om hier in te sturen?
De cruciale vraag is hoe we die markt willen organiseren. Laten we gebeuren dat de platformen en data in handen komen van een paar bedrijven? Met het risico op ongewenste machtsconcentraties (zoals we die ook zien bij digitale platformen in andere sectoren) en aantasting van mensenrechten (bedrijven die in je huiskamer meekijken of minder aantrekkelijke klanten slechtere condities bieden). Of zorgen we voor een eerlijke en democratisch bestuurbare organisatie van die nieuwe markt?
Het tempo van de ontwikkelingen is hoog en voor instituties lastig bij te benen. Tegelijkertijd, stapelen de voorbeelden zich op van situaties waaruit blijkt dat maatschappelijk verantwoorde spelregels belangrijk zijn. Of het nu gaat om deelfietsen of AirBNB. Het gebrek aan duidelijke spelregels vooraf leidt tot ongewenste maatschappelijke situaties.
Voor de energiemarkt dreigt hetzelfde te gebeuren. De unieke kans die de energietransitie biedt op een eerlijk energiesysteem wordt gemist, als we niet snel handelen. We willen de markt uitdagen met oplossingen te komen die bijdragen aan een eerlijke, inclusieve, democratisch bestuurbare en duurzame energiemarkt.
Voorbeelden die laten zien welke publieke waarden op het spel staan
Betaalbaarheid, rechtvaardigheid en de happy few
In all-electric nieuwbouwwijk Steenhavens beschikken alle koopwoningen over een eigen batterij, zodat de elektriciteit die met zonnepanelen wordt opgewekt opgeslagen kan worden. Een aggregator beheert de batterij in opdracht van de bewoners en zij krijgen hiervoor een vergoeding. De aggregator zet de batterijen in op de onbalansmarkt.
Zelfbeschikking, inclusiviteit
Iris is een ondernemende groene dame. Ze staat model voor vele ondernemende groene Nederlanders. Ze woont in een middelgrote stad in Nederland en wil haar huis verduurzamen, maar let ook op de kosten. Daarom heeft ze een jaar geleden een groep van 20 buren bereid gevonden om mee te doen.
In het bestaande energiesysteem is de levering van energie gekoppeld aan een locatie (kadastraal object). Als gevolg van energietransitie is het wenselijk om energie ook op andere manier te leveren. Een voorbeeld hiervan is de levering van energie voor een auto door de autofabrikant, bijvoorbeeld gratis energie voor het rijden, als de batterij mag worden gebruikt voor inspelen op piek- en daltarief.
Er zijn diverse initiatieven uit de coöperatieve maar ook commerciële hoek die een antwoord proberen te bieden op een steeds duidelijker zichtbaar verlangen naar een nieuwe tijd met eerlijke prijzen en transparantie. Er zijn zo’n 50 organisaties die met peer2peer en blockchain bezig zijn.