In all-electric nieuwbouwwijk Steenhavens beschikken alle koopwoningen over een eigen batterij, zodat de elektriciteit die met zonnepanelen wordt opgewekt opgeslagen kan worden. Een aggregator beheert de batterij in opdracht van de bewoners en zij krijgen hiervoor een vergoeding. De aggregator zet de batterijen in op de onbalansmarkt.
De casus lijkt bij te dragen aan de streefwaarden duurzaamheid en betrouwbaarheid omdat de bewoners duurzame energie produceren met hun zonnepanelen en die via de aggregator balansdiensten leveren het net stabiel en daarmee betrouwbaar houden. Tegelijkertijd zorgt deze casus ervoor dat de beschikbare netwerkcapaciteit onder druk komt de staan. Door de inzet van batterijen wordt het lokale net op specifieke momenten te zwaar belast. Het lokale net moet daarom worden aangepast en de kosten hiervan worden (bij wet) verdeeld over alle aangeslotenen op het netwerk van de netbeheerder. Dit roept de vraag op of dit eerlijk is.
De casus staat tevens symbool voor nieuwe ontwikkelingen rondom energiecoöperaties. Energiecoöperaties die investeren in duurzame oplossingen zoeken naar een positieve business case. Een scenario is dat zij de mogelijke winst van de verkoop van energie op de onbalansmarkt als integraal onderdeel meenemen in het verdienmodel. Dit kan leiden tot situaties waarbij winstmaximalisatie voorop komt te staan, en daarvoor benodigde investeringen in het net worden afgewenteld op andere aangeslotenen.
De belangrijkste publieke waarden die in het geding zijn in de casus van de Steenhavens zijn volgens de groep daarom betaalbaarheid, rechtvaardigheid, solidariteit en zeggenschap over de deelname en besluitvorming. Andere waarden die worden genoemd zijn de schaal van kosten en lastendeling, het voorkomen van een monopoliepositie van de aggregator en een maatschappelijke verantwoorde inpassing van de opslag. De belangrijkste waarden zijn uitgewerkt in twee droom- en doemscenario's.
In dit doemscenario zijn de opbrengsten voor de aggregator en commerciële partijen en kost het de Nederlandse samenleving extra geld. Het gevoel van de bewoners in de wijk is dat ze duurzaam en goed bezig zijn, maar de rekening van andere bewoners is torenhoog. Dit is een probleem omdat de effecten op infrastructuur dan ongelijk verspreid worden en dit tast de betaalbaarheid aan. Dit is vooral een probleem voor de andere netgebruikers. De ongelijke verdeling tussen kosten en baten leidt tot een tweedeling in de samenleving. Het gaat over solidariteit en rechtvaardigheid als aangetaste publieke waarden. Het is ook een probleem omdat het leidt tot versterving, met name in rurale gebieden. Dit beperkt de investeringsopties voor bijvoorbeeld panelen. Dit gaat over duurzaamheid en participatie als aangetaste publieke waarden.
In het droomscenario komt energie ten goede aan de gemeenschap en worden de kosten herberekend naar wijk / aggregator. De aggregator krijgt een incentive om het gemeenschappelijke belang mee te nemen en er is een milieuvriendelijke batterij. Er is opslag waar het nodig is, niet waar mensen het kunnen betalen en zo beperken we de kosten van de infrastructuur. De drijvende krachten om dit mogelijk te maken zijn true cost accounting. Een idee is om batterijen alleen maar toe te staan ten behoeve van congestieproblemen, niet voor de onbalans. Om dit scenario mogelijk te maken, is het noodzakelijk dat de overheid plannen maakt over de opslaginfrastructuur en incentives geeft aan de markt. Voor bedrijven is het noodzakelijk dat er een ‘bandbreedte’ van handelen is of gaming met betrekking tot de opslag.
Dit doemscenario is een revolte waar er een paar happy few zijn die in gated energy communities wonen en vele getto’s. Er is een grote kloof in de samenleving. Dit is een probleem omdat er een gebrek aan solidariteit en mobiliteit van huizen is. Het is ook een probleem omdat energie te complex wordt. De drijvende kracht die dit scenario mogelijk maakt is de markt.
In het droomscenario is energie overzichtelijk en betaalbaar voor iedereen met stabiele prijzen. Dit is wenselijk vanwege de sociale cohesie, solidariteit en keuzevrijheid. De spelregels zijn helder en worden gezamenlijk besloten. Iedereen kan zo volwaardig deel nemen. De drijvende kracht hierachter is het gemeenschapsdenken.
Wat betreft proceswaarden is er behoefte aan helderheid van spelregels. Een voorbeeld is dat je als buurtbewoner wordt overgehaald om bij het kruisje te tekenen omdat de hele buurt dat doet, zonder dat het helder is of je het wel wil en wat voor jou werkt.