Club van Wageningen in transitie: wat is onze toegevoegde waarde?

De Club van Wageningen bestaat nu bijna vijf jaar. In juni 2018 zijn we gestart met de Club van Wageningen, het was het vervolg op de drie daagse bijeenkomst die toen georganiseerd werd. Het was een memorabele bijeenkomst waarin een groep voorlopers inzag wat een enorme impact digitalisering en de energietransitie, twee grote transities van deze tijd, zouden hebben. Maar ze zagen ook dat het thema digitalisering een blinde vlek was in de maatschappij en dat er serieuze publieke waarden op het spel stonden.

In het vierde kwartaal van afgelopen jaar daalde bij ons het besef in dat de tijd nu echt is veranderd. Het decentrale digitaal gestuurde systeem wordt NU gebouwd. Een geweldige ontwikkeling die ons veel kan brengen. Maar het besef was ook confronterend, want: hoe waardevol zijn wij dan nog als netwerk? Voegen we nog wel echt wat toe?

Daarom zijn we in het eerste kwartaal met de kerngroep bij elkaar gekomen en hebben onszelf afgevraagd of we nog verder moeten met onze beweging. Het antwoord: Wij zijn ervan overtuigd dat het alleen maar belangrijker wordt om elkaar vast te houden en de beweging te versterken. Tegelijkertijd zijn we tot de conclusie gekomen dat we een andere rol voor ons zien voor de Club van Wageningen. Een rol waarin we elkaar meer willen ondersteunen bij het realiseren van een digitaal gestuurd energiesysteem dat eerlijk, inclusief en democratisch bestuurbaar is. We gaan naar een meer ontwerpende rol, waarin reflectie en onderzoek belangrijk blijft. In dit bericht delen we de argumentatie achter onze hernieuwde focus, benader ons gerust als je daar vragen over hebt of kansen ziet om samen te werken.

Digitalisering en de decentraliserende energietransitie in een stroomversnelling

De afgelopen jaren stonden voor de Club van Wageningen in het teken van het ontrafelen van het vraagstuk in al zijn facetten. Het echt snappen en voelen van het probleem en het doorgronden van de complexiteit. Gelijktijdig kwam de transitie naar een decentraliserend systeem in de versnelling. Het afstemmen van lokale opslag, opwek en verbruik is relevant. Dat is geen vraag meer. Of het nou een bedrijventerrein is, een huis, een woonwijk of een heel gebied. Op veel plekken in Nederland wordt eraan gewerkt. Vaak vanuit de noodzaak van bijvoorbeeld congestie, maar zeker ook gedreven door het verlangen om een duurzame wereld te creëren. Concrete voorbeelden: De termen ‘Smart Grids’ en ‘Digital Twins’ worden gemeengoed. Het onderwerp 'datadelen' gaat uit de abstractie en het gesprek tussen de verschillende partijen wordt gevoerd bij MFF BAS. Er zijn gesprekken over wat de ‘energie dataspace’ eigenlijk is, of zou moeten zijn.

Kortom: de digitaliserende energiewereld is geen abstract discussieonderwerp meer. Het is er al. De platforms ontstaan. En het gaat hard, heel hard. Maar, wat staat ons dan te doen? Wat moeten we samen oppakken en hoe?

We hebben ontwerpprincipes nodig

Werken aan nieuwe oplossingen heeft een kader nodig. Een gedragen kader waar mensen zich aan vast kunnen houden. Tegelijk heeft iedere locatie andere eisen en ook voldoende bewegingsruimte nodig. Je kan niet alles oplossen met één model. Daarom werken we komende jaren aan een set van ontwerpprincipes voor digitale toepassingen. Ontwerpprincipes bieden voldoende houvast en tegelijkertijd voldoende vrijheid. En natuurlijk zijn ze aan ontwikkelingen onderhevig.

Aansluiten bij de praktijk

Het ontwikkelen van de principes doen we in de praktijk, met de deelnemers en in de praktijk. We willen niet in de valkuil van de abstracte discussie over data vallen. Dat is niet helpend. Wat helpt is weten over welke data we het hebben gecombineerd met het doel en de context waarin deze gebruikt wordt. Daarom kiezen we ervoor om in het vervolg vijf gebruikscontexten als basis te nemen bij onze bijeenkomsten:

• Een gebouw (kan een huis zijn of een kantoor)
  Bijvoorbeeld de HEMS- en BEMS-ontwikkelingen en alle partijen die daaraan werken;
• Een energiegemeenschap
  Denk aan de opkomst van energiecoöperaties, maar ook wijken waar steeds meer samengewerkt wordt;
• Een lokaal bedrijvencollectief
  Denk aan bedrijventerreinen. Schiphol. Industrie. Etc;
• Gebieden waar bovenstaande allemaal samenkomen
  Denk aan gemeenten, provincies etc. Denk aan sessies over aanbestedingsregels etc.
• Nederland
  Het totaal inclusief de afstemming met Europese landen om ons heen.

De trends waar we ons op willen richten
Om verbinding te houden tussen de verschillende contexten hebben we gekozen voor een aantal trends. Samen met de kerngroep hebben we de belangrijkste trends op het snijvlak van energietransitie en digitalisering opgehaald. Dat was een flinke lijst en na een uitgebreide discussie hebben we besloten ons op de volgende trends richten de komende jaren:

• Slimme platformen voor energiedelen;
  Slimme energiedeelplatformen nemen een vlucht en gaan van hobby naar toepassing. Daarbij staat de businesscase vaak boven interoperabiliteit wat op lange termijn problemen op zal leveren. Wat overigens niet betekent dat de businesscase niet relevant is, in tegendeel;
• Federatieve datastelsels
  Overheden, maar zeker ook bedrijven, zien het belang van platformen waarbij de data bij de bron blijft. Is dit de opmars naar een tijd waar 'datalakes' niet meer de gedroomde oplossing zijn maar we met toestemming van de 'eigenaar' van de data de data delen?
• Het 'Europese model' krijgt voet aan de grond
  Bedrijven, industrie en burgers worden zich bewust van hun invloed op het systeem en laten zich horen. De protectionistische lobby groeit. Dat levert een polariserende discussie op die niet helpend is voor bestaande en nieuwe partijen en de kansen voor beide naar de achtergrond drukt.

Gebruik maken van opgebouwde kennis en netwerk
Er zijn waardevolle inzichten en modellen ontwikkeld afgelopen jaren door de deelnemers aan de Club van Wageningen, maar de kennis en ervaringsdeskundigheid van alle deelnemers bij elkaar is nog veel groter. Het netwerk heeft een enorme waarde voor partijen die aan de lat staan om energieoplossingen te ontwikkelen met een digitale component en onze missie onderschrijven. Op de website (https://clubvanwageningen.nl/samenleren) staat een overzicht van alle bijeenkomsten en resultaten, een paar concrete voorbeelden:

• Europese model (Ruurd Priester)
• Publieke waarden kader (Rathenau Instituut ism Netbeheer NL)
• Energy match (TU/e)
• Public Stack (Waag)
• Referentie architectuur (Top Sector Energie Digitalisering)
• Digitaliseringsagenda (Top Sector Energy Digitalisering)
• Principes Wereld van B (NPRES/ Unify)
• Principes ‘gebiedsinnovatie’ (Nieuwe Kompas)
• Concrete vormen van data: statische data, transactiedata, data voor proces van sturing en beleidsdata (Club van Wageningen)

Doe mee
Samen met het netwerk gaan we aan de slag met de vijf gebruikscontexten. Daarbij willen we liefst per context langdurig samenwerken zodat we samen kunnen leren wat er nodig is om een eerlijk, inclusief, democratisch digitaal systeem voor iedere context te ontwikkelen. We beginnen met een bijeenkomst in Emmen en een bijeenkomst in Breda voor de zomer. Blijf de nieuwsbrief en de website in de gaten houden als je deel wilt nemen. We zoeken nog casuïstiek om bij aan te sluiten voor de overige contexten.

Oproep: Als je een context kent die waar we langdurig zouden kunnen samenwerken, neem dan contact op met de secretaris.

Tot zo ver deze toelichting. Mochten je vragen, opmerkingen of aanvullingen hebben dan horen we die graag, heel graag zelfs. We zijn met veel energie van start met deze aanpak, maar hulp is zeker welkom want deze fase biedt nieuwe kansen en zeker ook nieuwe uitdagingen.

Met hartelijke groet en met veel dank aan,
Martine Verweij, Harold Veldkamp, Maarten de Vries, Michiel Sintenie, Romy Dekker, Rinie van Est, Arash Aazami, Nicole Kerkhof-Damen, Pallas Agterberg, Aldert de Jongste, John Post, Tijs Wilbrink, Hanke Nijman

Xander Smit en Michiel Damoiseaux
Backbone Club van Wageningen