Hoe technologie de maatschappij splijt. Vijf voorbeelden van maatschappij-ontwrichtende bedrijven.

Er is een groeiend publiek debat gaande over de rol van technologiebedrijven in de samenleving. Maar hoe komen deze bedrijven in deze positie terecht? Is er een patroon te herkennen, zodat vroegtijdig kan worden ingegrepen?

Onderstaand een overzicht van technologie-bedrijven waar discussie over is ontstaan. Waarbij het de vraag is waar de wrijving plaatsvindt, en in welke richting een oplossing voor verzoening kan worden gevonden.

1. Uber. Het app-bedrijf daagt het systeem van schaarse en dure taxilicenties in New York uit. Waarom zou je je auto niet kunnen gebruiken om anderen een ritje aan te bieden? Dit gaat ten koste van taxibedrijven en zelfstandigen die hebben geïnvesteerd in vergunningen. Uiteindelijk brengt deze concurrentie de levenszekerheid van taxichauffeurs in gevaar. Regeringen in landen waar Uber actief is, reageren een ieder op de protesten en roepen Uber op diverse manieren tot een halt. Maar Uber negeert deze oproepen grotendeels en gaat door met hun activiteiten. Opmerkelijk is dat het bedrijf grote weerstand ondervindt, beursgenoteerd is en bestuurders, aandeelhouders en gebruikers schaamteloos de activiteiten voortzetten.

2. Facebook brengt groepen met soortgelijke ideeën samen. En mobiliseert mensen en groepen. De Arabische Lente laat zien hoe oppositie zich kan verenigen en het establishment ten val kan brengen. Minder goed ontvangen zijn de verkiezing van Trump en het Brexit-referendum na gerichte campagnes en nepnieuws op Facebook, die de kans op verkiezingssucces vergrootten. Het Cambridge Analytica-schandaal. De macht om mensen samen te brengen luidt volgens sommigen het einde van de democratie in.

3. Maaltijdaanbieder Deliveroo en Thuisbezorgd.nl brengen werkgelegenheid voor degenen die willen werken en gebruiksgemak voor degenen die thuis willen eten. Het bestellen van voedsel via de app is aantrekkelijk; maar gaat ten koste van de sociale zekerheid voor het bezorgpersoneel. De bedrijven en werknemers dragen niet of nauwelijks bij aan maatschappelijke voorzieningen doordat zij geen of weinig belasting betalen en geen sociale verzekeringen voor de werkenden bieden.

4. Amazon. De voormalig online boekenreus is nu een megagroot platform voor webactiviteiten, maar draagt niet bij aan de samenleving door belasting te betalen. Maar Amazon concurreert wél met kleine boekverkopers die wél belasting betalen. Via werkplatforms zoals Mechanical Turk faciliteert Amazon de financiële uitbuiting van de minderbedeelden in de samenleving.

5. Bedrijven als Apple maken zich sterk voor innovaties die in decennia van academisch onderzoek zijn ontwikkeld, gefinancierd door de maatschappij. Zelfs beginnende durfkapitalisten komen pas aan boord in de fase waarin het meeste werk en risico al heeft plaatsgevonden. De vraag dringt zich op waar en aan wie bedrijven als Apple via belasting zouden moeten bijdragen aan de maatschappelijke investeringen die hun eigen success mogelijk hebben gemaakt.

Wanneer deze situaties worden aanschouwd dringt zich een beeld op van bedrijven die een nieuwe manier van organiseren vinden, dat oude manieren van organiseren overbodig maakt. Deze ontwrichting vindt steeds sneller plaats en is eerder een mondiaal dan een landelijk probleem. Snelle verschuivingen hebben te maken met verschuiingen van werkgelegenheid waarbij per saldo werk verloren gaat, snel en sterk veranderende waarderingen van bezit zoals taxilicenties en onroerend goed waarbij ongelijkheid wordt versterkt. Dit speelt zich af terwijl technologiebedrijven weinig tot geen (financiële) bijdrage leveren aan de maatschappij in de vorm van belasting, welzijn of zekerheid. En het ingrijpen van overheden lijken te negeren of frustreren, waarbij megaboetes als 'collateral damage' worden beschouwd en pas bij grootschalige maatschappelijk oproer selectief wijzigingen worden doorgevoerd. 

De energiesector is nog grotendeels gevrijwaard van deze ontwikkelingen, maar het lijkt een kwestie van tijd voordat deze patronen zich ook in de zich meer gestribueerde en met digitale systemen gestuurde energievoorziening zullen manifesteren. Het is aan strategen en beleidsmakers om deze ontwikkelingen te voorzien en tijdig in te grijpen. Een mooie uitdaging.

 

 

Om kennis van te nemen

• Uber creëert aftrekpost van miljarden via Nederlands belastingstelsel, 12-08-2019
• Boek: De strijd om Uber. Van tomeloze ambitie tot totale ontsporing
• Martijn de Waal - "The Platform Society. How to Defend Public Values in an Online World"
• Tegenlicht documentaire: Amazon zij met ons
• Tegenlicht - "Klus- en klikeconomie", 04-11-2018
• Zomergasten - Marleen Stikker
• Rathenau Instituut - "Beschaafde Bits, 17 experts over fatsoenlijk digitaliseren", 2018
• WRR - "Betere voorbereiding op digitale verstoringen noodzakelijk", 09-09-2019