'We zijn de grip kwijt op onze digitale revolutie’

Denker des Vaderlands: 'We zijn de grip kwijt op onze digitale revolutie'

Maarten Pennewaard - Leeuwarder Courant

Denker des Vaderlands Daan Roovers opent dinsdag het academisch jaar van Campus Fryslân. ,,We zitten midden in razendsnelle veranderingen en daar gaan we naïef mee om. Daar moet een einde aan komen.’’

 
Op vakantie verslond Daan Roovers het boek The Game van de Italiaanse filosoof Alessandro Baricco. Een beschouwing over de enorme veranderingen die bedrijven als Google, Netflix en Whatsapp teweeg hebben gebracht in onze samenleving. Ter vergelijking las ze ook een rapport over ‘digitale vernieuwing’, dat de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid in 2004 maakte.

,,Als je daar nu op terugkijkt, sta je versteld van de enorme veranderingen die sindsdien hebben plaatsgevonden’’, zegt Roovers lachend. De smartphone en allerlei digitale producten en diensten hebben ons leven gigantisch door elkaar geschud – en dat ook nog eens in een razend tempo.

,,De conclusie moet wel zijn dat we die ontwikkelingen niet goed in de hand hebben’’, zegt Roovers. Dat dient wel te veranderen, stelt ze. Nu hebben digitale technieken ons in hun greep, terwijl de samenleving juist grip moet hebben op deze ontwikkelingen.

De constatering dat mensen massaal in de ban zijn geraakt van nieuwe technologie, bracht Roovers, filosoof en docent publieksfilosofie aan de Universiteit van Amsterdam, tot onderzoek naar een vergelijkbare periode in de geschiedenis. Ze kwam uit bij de Industriële Revolutie die rond 1750 begon.

,,Die revolutie maakte veel arbeiders overbodig. Hun arbeid werd gemechaniseerd. Het is interessant te zien hoe de maatschappij daarop reageerde. In veel regio’s werden universiteiten opgericht om inwoners nieuwe kennis bij te brengen’’, zegt Roovers. Met als doel nieuwe economische perspectieven.

De Universiteit van Franeker, hoewel al eerder opgericht (1585), is daarvan een voorbeeld, zegt ze. ,,En ook Eise Eisinga is typisch een product van de Verlichting: hij staat model voor het beschikbaar maken van wetenschappelijke kennis voor het grote publiek.’’ Eisinga begon in 1774 met de bouw van zijn planetarium om mensen te laten zien hoe het heelal werkelijk functioneerde – kennis die toen niet wijdverbreid was.

Nu, in ons revolutionaire tijdperk waarbij technologie de samenleving in hoog tempo verandert, ligt er opnieuw een taak voor universiteiten om kennis voor een breed publiek toegankelijk te maken. ,,Niet alleen voor studenten’’, zegt Roovers gedecideerd, ,,universiteiten hebben ook een publieke taak.’’

Die taak gaat wat haar betreft verder dan het online beschikbaar maken van onderzoeken. ,,Wat online staat is data. En data wordt pas kennis als iemand die deskundig is er iets mee doet.’’

Facebook en Twitter zijn producten die hun ontstaan danken aan de digitale revolutie. Ze hebben geleid tot een polarisering in het publieke debat, tot Roovers’ grote verdriet. ,,Je hoort vrijwel uitsluitend de uitersten in het debat. Want voor sociale media en internet is dat extreme geluid een verdienmodel.’’

Hoewel sociale media het proces zeer versneld hebben, wijst Roovers ook naar oude media als kranten, radio en televisie. ,,Eind jaren tachtig van de vorige eeuw begonnen die ook al meer ruimte te geven aan schurende, tegendraadse opvattingen. Maar daarmee is inmiddels de stem van het midden vrijwel volledig verdwenen.’’

Het is de Denker des Vaderlands een gruwel. ,,Soms moet je extreem zijn om een standpunt voor het voetlicht te brengen. Maar ik denk dat de veranderingen die je daarmee beoogt juist sneller gaan als je daarna op zoek gaat naar het midden. Ik wil, met deze eretitel op zak, tegenkracht bieden aan de automatische polarisatie van nu.’’

Denker des Vaderlands
Daan Roovers is sinds 29 maart 2019 de vijfde Denker des Vaderlands. Het is een eretitel die verleend wordt door Stichting Maand van de Filosofie in samenwerking met Filosofie Magazine en het dagblad Trouw. Met het initiatief willen zij de media verrijken met een filosofisch zwaargewicht, die de hectiek van het nieuws in een groter verband kan plaatsen. Roovers wil zich vooral inzetten voor ‘publiek denken’: hoe kunnen wij gezamenlijk verder komen? Ze was tot 2015 hoofdredacteur van Filosofie Magazine. Samen met Marc van Dijk schreef zij het boek Wij zijn de politiek (2019).