Iris is een ondernemende groene dame. Ze staat model voor vele ondernemende groene Nederlanders. Ze woont in een middelgrote stad in Nederland en wil haar huis verduurzamen, maar let ook op de kosten. Daarom heeft ze een jaar geleden een groep van 20 buren bereid gevonden om mee te doen. Het plan dat ze hadden was op buurt bbq’s en borrelavonden gevormd. Zo wilden ze bijvoorbeeld energie uit zonnecellen delen, een aantal auto’s opladen van die stroom, een buurtbatterij aanschaffen en samen de rekening eerlijk verdelen.
Ze zijn vol energie aan de slag gegaan, maar: het viel niet mee. Na een jaar is het uitgelopen op een desillusie. Energie delen blijkt niet makkelijk. Een gesprek met een vriendin verderop heeft een andere oplossing opgeleverd. Zij is in zee gegaan met energiewijkontzorging.nl. Een gaaf initiatief dat alles voor je regelt! Vast bedrag per maand en, als je wilt, regelen zij alle apparatuur en zorgen dat al die apparaten met elkaar werken. Maar de vriendin vertelt dat ze zelf flink spijt begint te krijgen. Ze voeren namelijk een prijsstijging door als er iemand verhuist en de nieuwe buur niet wil meedoen, en je moet een contract voor minimaal 15 jaar afsluiten. De nieuwste apparatuur bleek ook niet te werken op hun software. En nog erger: als de wijk wil overstappen, zijn ze al hun historische data kwijt! Terwijl je die nodig hebt om alles goed te kunnen regelen. De conclusie van Iris: zelf regelen kan niet, te moeilijk. Dus Iris is er mee gestopt, ze heeft geen zin meer.
Zelfbeschikking, inclusiviteit, en privacy / eigenaarschap van data worden genoemd als de publieke waarden in het gedrang in deze case. Andere waarden die genoemd worden zijn machtsverhouding, keuzevrijheid, vrije toegankelijkheid, de drie ontwerpprincipes (1. produceren en afnemen, 2. balans in het net en 3. toegankelijkheid), open data, betaalbaarheid, wederzijdse afhankelijkheid, vrijheid van vereniging, operabiliteit, systeemdwang, bedrog, solidariteit en permissionless innovation. De drie belangrijkste waarden worden verder uitgewerkt in droom- en doemscenario’s.
Het doemscenario is dat er een belofte is dat mensen (prosumers) het zelf kunnen doen, maar dat in de praktijk het ‘systeem’ het onmogelijk maakt. Er zijn hiervoor concrete casussen zoals Deelstroom Delft.
Het droomscenario is dat alle drie ontwerpprincipes goed werken: er wordt geproduceerd en afgenomen, iedereen heeft toegang tot het net, en de balans is geborgd/geregeld. De acties zijn het bepalen wie om de tafel komt te zitten, commitments uit te spreken, financiering te regelen en te blijven communiceren. We willen ook ‘interopstabiliteit’ en een ‘regelvrije zone; uitwerken met alle belanghebbenden. Met behulp van een concrete casus kunnen we dan experimenteren in de regelvrije zone, kunnen alle spelers leren over de benodigde condities en het geleerde vertalen naar systeemvernieuwing en opschaling (bv versnellingslab Floriade).
De slogan van het doemscenario is ‘Ik wil geaccepteerd worden in de buurt’. De dienst wordt duur in dit scenario en het mag niet meer kosten dan als bewoners niet mee hadden gedaan. Dit is een probleem omdat met hoge kosten niet iedereen kan mee doen, vooral niet de mensen met een kleinere beurs. Dit is erg omdat we energie betaalbaar willen houden. Dit is ook erg omdat je de individuele keuze zo verliest. Dit beperkt onze vrijheid. De drijvende kracht hier achter is groepsafhankelijkheid.
De slogan van droomscenario is: "ben vrij, voel vrij, hoor erbij”. In dit scenario is er volledige vrijheid en inzicht voor iedereen en je mag altijd deelnemen of opzeggen. Dit is wenselijk omdat dit nu eenmaal nodig is in de energietransitie zodat we consistent vooruitgang kunnen boeken. Het is ook wenselijk omdat we zo kunnen uitvinden wat werkt. De drijvende kracht is hier om het lef te hebben om de backbone aan te leggen en daar alle individuele diensten op aan te bieden. Dit is uiteindelijk het goedkoopst en daardoor het meest inclusief. Om dit mogelijk te maken moet de overheid de fiscale behandeling energie aanpassen aan deze inclusiviteit, moeten bedrijven nieuwe proposities bieden op het nieuwe netwerk, moeten individuen stemmen met hun voeten en hun portemonnees en netwerkbeheerders warmtenetten ook voor dit open gebruik inrichten. De belangrijkste actiepunten zijn het maken van een collectief netwerk en een schil van diensten daar omheen door bedrijven en coöperaties, zodat we groepsafhankelijkheid kunnen voorkomen.
Het doemscenario is het voelen van druk en dwang van data en het onbenut laten en misbruiken van data. Een voorbeeld is dat de temperatuur van je woning omlaag gaat als je teveel energie hebt verbruikt. Dit is een probleem omdat we zo de controle verliezen. Dit kan gevaarlijk zijn voor onze gezondheid. Dit is erg om de macht zo verschuift zonder controle, wat kan leiden tot manipulatie. De drijvende krachten hierachter zijn datahonger, gebrek aan kader, systeem dat domineert en technologische doelstellingen die regeren, en onwetendheid en onverschilligheid van gebruikers.
In het droomscenario benutten we de data en controleren we het. Door gebruik van data verkrijgen we maximaal inzicht in ons eigen gebruik (ontzorgd), zodat we ons eigen gedrag kunnen bijsturen. Dit is wenselijk omdat het voor gemak en regie zorgt voor de gebruiker en de samenleving. Dit zorgt voor het bereiken van de doelen, zoals het terugdringen van de CO2 uitstoot. Het gaat hier om persoonlijke vrijheid en zelf ethisch gedrag kiezen. De drijvende krachten zijn de behoefte aan data om energiedoelen te behalen, bewustzijn van noodzaak van eigen duurzaam gedrag en goede (= begrijpelijk, transparant, effectief) afspraken over eigenaarschap van data en controle op algoritmes.