Breda staat voor een enorme opgave om te blijven voldoen aan de energievraag. Het net moet flink uitgebreid worden om te blijven voorzien in de vraag en aanbod van elektriciteit. Alleen kan dat niet overal. Op sommige plekken in de stad kan uitbreiding helemaal niet. Er is simpelweg geen plek. Moet de speeltuin dan verdwijnen voor nieuwe transformatorhuisjes? 

In Breda denken ze dat het met slimme oplossingen anders kan, met slimme hyper lokale oplossingen zoals HEMS en lokale opslag. Kan dat? Moeten die systemen dan samen gaan werken als één semiautonoom flexibel systeem. Wat is daarvoor nodig? De gemeente roept de hulp van de Club van Wageningen deelnemers in om te helpen de kaders te formuleren om dit systeem eerlijk, inclusief en democratisch bestuurbaar in te richten. Met als kernvragen:

• Hoe krijgt flex vorm in wijken waar uitbreiding niet te realiseren is?
• Is daar digitalisering voor nodig?
• Welke ontwerp-principes zijn er nodig om dat digitale systeem eerlijk, inclusief en democratisch bestuurbaar te maken.

Er is een goede mix van perspectieven aanwezig om het vraagstuk van meerdere kanten aan te vliegen. Naast de mensen van de gemeente die in Breda aan de slag zijn met het vraagstuk zijn er experts van de Topsector Energie op het gebied van digitalisering, maatschappelijke innovatie, systeemintegratie en smart grids. Het Rathenau Instituut is er aangevuld met ontwikkelaars van digitale systemen zoals BeNext en Hanzenet, netbeheerder Enexis en experts van het Nationaal Programma Regionale Energie Strategie. Een bijzondere combinatie mensen. 

We beginnen de bijeenkomst met inspiratie. André Zeijseink is de voorzitter van de stichting Loenen Energie Neutraal. Hij vertelt over het project Virtual Power plant Loenen. Elke den Ouden heeft vanuit de TU/e het concept energymatch ontwikkeld.

Dr.ir. Elke den Ouden & dr.ir. Rianne Valkenburg hebben een systeemarchitectuur & dataplatform voor een eerlijke, inclusieve en democratisch bestuurbare oplossing voor energiedelen ontwikkeld. Elke presenteert de architectuur waarin drie scenario's worden bekeken vanuit het publieke waarden model dat leden van de Club van Wageningen hebben opgesteld:

• energie-uitwisseling
• flexibele energie-opslag
• data-uitwisseling

Ze hebben vervolgens gekeken naar verschillende systeemniveaus:

1. het eigen huishouden
2. overschotten delen met de gemeenschap
3. vraag en aanbod matchen in de eigen gemeenschap
4. vraag en aanbod matchen met andere communities

Op basis van die analyse komen ze eerst tot community-regels, het waarde netwerk en de waardestromen.

Conclusies:

1. Niet financieel rendabel voor bewoners zolang de salderingsregeling geldt;
2. Na salderingsregeling alleen niveau 1 rendabel;
3. Voor niveau 2 en 3 zijn prikkels nodig: nieuwe verdienmodellen of wijzigingen in de regels, zodat voordeel van besparing op netbeheerkosten.

Op basis van die conclusies komen ze tot ontwerpregels en adviezen voor implementatie. Zie de presentatie in de bijlage voor meer informatie. Wel belangrijk om te vermelden dat de snelle verandering van wet- en regelgeving ervoor zorgt dat dit onderzoek vaker uitgevoerd zou moeten worden.

Jeroen Koijen en Richie Goossens van de gemeente Breda delen uitgebreid de casus waar we het over hebben. Ze leggen eerst uit hoe ze georganiseerd zijn en delen dan de aanleiding voor het project de buurtbatterij:

• Steeds meer knelpunten op het elektriciteitsnetwerk, ook op LS-niveau
• Enorme ruimtelijke impact van de nodige uitbreidingen
• Aanpak vastgelegd in bestuursakkoord 2022-2026 Breda, Dichtbij doen, Samen sterk vooruit.
  
  “Daarnaast zetten we in op buurt-of straatbatterijen voor de opslag van energie, zodat extra energie niet wordt teruggeleverd, maar wordt opgeslagen voor de buurt of de straat.”
  
• Statenmotie: Potentie buurtbatterij
  
  “Reductie energierekening en bijdrage energietransitie, specifiek netcongestie”
  
  
• Programma Sociale Innovatie Energietransitie 2 en Wijkenergieplan
• Tuinzigt aangewezen door Enexis als meest geschike tgebied voor flexoplossing

Uitgangspunten project

• Zoveel mogelijk inwoners betrekken
• Bijzondere aandacht voor het bestrijden van energiearmoede
• Het bevorderen van de sociale samenhang
• Impact van transitie in gebouw de omgeving op het energienetwerk (e&g) en hoe eventuele congestie problemen op telossen
• De criteria zoalsgesteldtijdensSIE1 waarbij met name het belang van de eindgebruik voorgesteld wordt (iedereen kan meedoen).

Te beantwoorden vragen

Na een toelichting op hoe de wijk Tuinzigt eruit ziet delen ze de vragen die voor liggen:

• Wat zijn de ontwikkelingen op het thema waar moeten we allemaal rekening mee houden?
• Wat zijn goede voorbeelden elders in relatie tot onze uitgangspunten?
• Welke rol(len) nemen andere gemeenten hier?
• Wat zou dit voor Breda betekenen als we Tuinzigt als werkgebied nemen?

Voor de werksessies zijn we in groepen verdeeld en aan de slag gegaan met een aantal werkvormen. Dat begon met een 'ritual descend' aanpak. Dat wil zeggen dat je met de groep redenen bedenkt waarom het project nooit gaat lukken, om het daarna weer op te kunnen bouwen. Vervolgens zijn we op basis van het publieke waarden model gaan kijken naar de vraag van Breda. Dat heeft geresulteerd in een aantal tips voor Breda

Tips en vervolgstappen

• Kijk breder dan de wijk voor oplossingen
  In het project spreekt men over oplossingen via buurtbatterij(en). Dat kan een oplossingsrichting zijn die werkt, maar naar overtuiging van de groep gaat een oplossing alleen lukken als men breder kijkt dan de wijk alleen. Bijvoorbeeld op dichtbijgelegen buurtbatterijen
• Technologisch burgerschap mobiliseren
  Vanuit het principe van ontzorging hebben de gemeente en Enexis de buurt nog niet betrokken. Voor het ontwikkelen van de oplossing is het betrekken van de bewoners en alle stakeholders in en om de wijk essentieel. Niet om te vragen wat zij willen, maar wel om ze mee te nemen bij de te maken keuzes. Er zijn namelijk ongemakkelijke keuzes te maken.
• Focus op gezamenlijke agendavorming en ontwerprichtlijnen
  Zorg dat je met de bewoners aan de slag gaat met ontwerprichtlijnen en agendavorming. Daar kan bijvoorbeeld beperken van de elektriciteitsvraag in het netwerk inzitten
• Data op orde
  Maak een goede nulmeting waar de data goed op orde is, en ga dan in gesprek
• Wees eerlijk naar alle stakeholders en werk samen
  Deel de knelpunten die gaan ontstaan en inventariseer de bredere verlangens in de wijk. Onderzoek met bewoners & bedrijventerrein hoe transformatieve energiesysteem hier katalysator van kan zijn.
• Holarchische benadering
  Hems speelt in deze context een essentiële rol, maar het is één van de puzzelstukken. Naar verwachting kan niet alles ermee opgelost worden en heb je de omgeving nodig om oplossingen te realiseren. Het advies is daarmee om ook het energiesysteem rond de wijk mee te nemen, een holarchische benadering zou kunnen werken. Meer over een holarchische benadering op de website van Topsector Energie.

De gemeente Breda gaat met de input aan de slag. Afgesproken is dat de Club van Wageingen blijft meelopen om ondersteuning te bieden. Na de zomer volgen meer bijeenkomsten.